در این قسمت، به طور کلی جلوه­ هاي عفاف و حجاب در سیره ­ی حضرت زهرا(س) را در چند محور مورد بررسی قرار می ­دهیم:

1 . حضرت زهرا(س) و عفاف در گفتار
در آيه­ ي 32 سوره ­ي احزاب، درباره­ ي وظايف زنان در لزوم رعايت عفاف در سخن گفتن با مردان نامحرم آمده است: «فَلا تَخضَعنَ بِالقَولِ فَيَطمَعَ الذي في قَلبِه مَرَضٌ وَ قُلنَ قَولاً مَعروفاً؛ پس به گونه ­اي هوس ­انگيز سخن نگوييد که بيماردلان در شما طمع کنند و سخن شايسته بگوييد.»

خضوع در اين جا به معناي اين است که زنان در برابر مردان آهنگ سخن­ گفتن را نازک و لطيف نکنند تا مردان بيماردل را دچار ريبه و خيال ­هاي شيطاني کنند و شهوت آنها را برانگيزانند. منظور از بيماري دل، نداشتن نيروي ايمان است؛ آن نيرويي که آدمي را از ميل به سوي شهوت باز مي­دارد.
و «قولاً معروفا» يعني سخن معمولي و مستقيمي بگويند که به دور از کرشمه و ناز باشد و شرع و عرف اسلامي آن را پسنديده دارد.1
اين آيه اشاره به کيفيت و محتواي2 سخن­گفتن و حرمت صحبت کردن با ناز و عشوه دارد و صحبت کردن با نامحرم بايد عفيفانه و به­ دور از نرمش و خضوع و خودنمايي باشد. همچنين بر اجتناب از هرگونه سخنان بيهوده و غيرضروري و شهوت ­انگيز تأکيد دارد و متذکر مي  گردد در صورت عدم رعايت اين امر ممکن است در اثر نمايش جاذبه­ هاي زنانه و سخنان هوس آلود، افرادي که از سلامت روحي و رواني و اعتدال نفساني - که در اثر ضعف يا فقدان ايمان است - برخوردار نباشند به فکر گناه و فحشا بيفتند و امنيت جامعه را به خطر بيندازند. نقل است که هرگاه کسی به در خانه­ ی حضرت زهرا(س) می­ آمدند حضرت برای پاسخ به فرد پشت در، دستان مبارک خود را در دهان قرار می­ دادند تا با تغیر لحن صدای خویش فرد را از لغزش گناه دور کنند. همچنین روایت شده حضرت در هنگام سخن ­رانی کوبنده ­ی خویش در مسجد، لحن صدای خویش را به حالت بم تغییر داده­ بودند و این گونه در گفتار عفت پیشه می ­کردند.

2 . حضرت زهرا(س) و عفاف در نگاه
در آيه­ ي 31 سوره ­ي نور که به سوره ­ي عفت و پاک­ دامني و حجاب معروف است3، به چندين رفتار عفيفانه اشاره مي ­شود که يکي از آنها وجوب حفظ و کنترل ديده و نگاه است: «وَ قُل لِلمؤمناتِ يَغضُضنَ مِن أبصارِهِنَّ؛ به زنان مؤمن بگو چشم ­هاي خود را (از نگاه هوس ­آلود) فرو گيرند.»4 همچنين در آيه­ ي ديگري مي ­فرمايد: «قُل لِلمؤمنينَ يَغُضّوا مِن أبصارِهِم؛ به مردان مؤمن بگو از بعضي نگاه­ هاي خود (نگاه­ هاي غيرمجاز) چشم ­پوشي کنند».5 در شأن نزول اين آيات آمده: جواني در بين راه، زني را مي­ بيند و به او چشم مي ­دوزد و به دنبال او به راه مي ­افتد. طوري غرق نگاه بوده که صورتش به ديوار برخورد مي ­کند و مجروح مي ­شود، نزد رسول خدا(ص) مي ­رود و ماجراي خود را نقل مي ­کند و اين آيه نازل مي­گردد.6
«يغضض» از ماده­ ي «غضّ» به معناي کاهش و کم­ کردن نگاه است7 و منظور، چشم پوشي از نگاه حرام و غيرضروري و شهوت ­آلود است. در لزوم عفّت و پاک ­دامني و ترک نگاه حرام، بين زن و مرد، فرقي نيست.8 بدين ترتيب همان گونه که چشم­ چراني بر مردان حرام است، بر زنان نيز حرام است.9 حضرت رسول(ص) مي­ فرمايد: «از نگاه­ هاي زيادي بپرهيزيد؛ زيرا تخم هوس مي ­پراکند و غفلت مي­ زايد».10
همچنين حضرت عيسي(ع) مي ­فرمايد:
«از نگاه به نامحرم بپرهيزيد که بذر شهوت را بر دل مي ­نشاند و همين براي دچار شدن انسان به فتنه کافي است».11
از اين رو، کنترل چشم مي ­تواند از مهم ­ترين و اساسي ­ترين اصول عفاف باشد که بايد در مرتبه ­ي اولي رعايت گردد؛ چرا که چشم دروازه ­ي قلب و روح است و «هر چه ديده بيند دل کند ياد.»
امام علي(ع) مي­فرمايد: «العين رائد القلب؛ چشم، دل را به دنبال خود مي­کشد».12
بدين ترتيب، کمترين کوتاهي در چشم­ پوشي از نگاه به نامحرم، تيري مسموم از سوي شيطان است.13 قلب، عقل انسان را نشانه گرفته و دل و فکر را مشغول و به دنبال آن، غريزه را مشتعل مي­ کند و از آن پس فتنه­ ها به دنبال مي ­آورد که گاه جبران ­ناپذير است.
به گفته­ ي شاعر:
اين نظر از دور چون تير است و سم/عشقت افزون مي ­شود صبر تو کم
کسي که عفّت چشم پيشه کند و نگاه حرام را دنبال نکند، فکرش فراغت و دلش آرامش مي ­يابد14 و اوصافش نيکو گشته15، در نتيجه، خداوند، شيريني ايمان و عبادت را به او مي چشاند16 و به­ازاي فروبستن چشم از حرام، قدرت مشاهده­ ي شگفتي ­هاي عالم و عظمت الهي را مي ­يابد.17
حضرت زهرا(س) همان کسي است که زن نيکو و شايسته را زني مي­ داند که مردي را نبيند و مردي او را نبيند.18
خشنودي حضرت فاطمه(س) از محول شدن انجام کارهاي خانه و معاف شدن از کار در بيرون منزل (در تقسيم کار توسط حضرت رسول(ص) 19) به اوج عفت و حياي ايشان در خودداري از اختلاط با مردان و محفوظ ماندن از نامحرمان اشاره دارد.
روایت است که رسول خدا(ص) در زمينه­ ي تقسيم کار اين گونه داوري کردند: فاطمه(س) را مأمور به انجام امور داخل خانه نمود و علي(ع) را نيز به امور خارج از خانه مامور ساخت. دختر پيامبر از اين تقسيم کار فوق ­العاده خوشحال شد و چنين اظهار داشت: «جز خداوند نمي ­داند که من از چنين تقسيمی چه قدر خوش­حال شدم زيرا پدرم رسول خدا مرا از گريبان ­گير شدن با مردان معاف داشته است.»20(ادامه دارد…)

پی نوشتها:
1 . طباطبايي، محمدحسين، تفسير الميزان، ج16، ص461.
2 . جوادي آملي، عبدالله، زن در آيينه­ ی جلال و جمال، ص436.
3 . مکارم شيرازي، ناصر، برگزيده ­ی تفسير نمونه، ج3، ص289.
4 . نور، آیه­ ی31.
5 . نور، آیه­ ی 30.
6 . قرائتي، محسن، تفسير نور، ج8، ص173.
7 . قاموس قرآن، همان، ج5، ص105.
8 .تفسير نور، همان، ص176.
9 . تفسير نمونه، همان
10. ميزان الحکمه همان، ج13، ح20245.
11 . تفسير نور، همان، ص174.
12 . تفسير نور، همان، ص174
13 .«انظره سهم مسموم من سهام ابليس» [ميزان الحکمه، همان، ج13، ح20285]
14 .امام علي(ع) «من غضّ طرفه أرواح قلبه» کسي که چشم خود را پايين اندازد دلش را آسوده گرداند [ميزان الحکمه، همان، ح20261]
15 . امام علي(ع) «من عفت أطرافه حسن أوصافه» هر که نگاه هايش پاک باشد، اوصافش نيکو شود. [ميزان الحکمه، همان، ح20261
16 . رسول اکرم(ص): «النّظر سهم مسموم من سهام ابليس، فمن ترکها خوفاً من الله أعطاء الله ايماناً يجد حلاوته في قلبه؛ نگاه کردن يکي از تيرهاي زهرآلود ابليس است. پس هر که از ترس خدا چشم خود را (از نامحرم) فرو بندد خداوند به او ايماني عطا فرمايد که حلاوت آن را در دلش بيابد. [ميزان الحکمه، همان، ح6323]
17. رسول اکرم(ص): «غضّوا اَبصارکم ترون العجائب؛ چشمان خود را (از حرام) فرو بنديد تا شگفتي ­ها ببينيد [ميزان الحکمه، ح 20262]
18.  أن لا يرين الرجال و لا يراهن الرجال  [بحار الانوار، ج103، ص238]
19 . وسائل الشيعه، ج14، ص123. 
20 . وسائل الشيعه، ج14، ص123.